کتابی که پیش روی شما قرار دارد، سی‌وشش سال پس از درگذشت نویسنده آن به شهرت جهانی دست‌یافت. از زمانی که بشر دست‌به‌قلم شد، کم نبودند نویسندگانی که سال‌ها پس از مرگ شناخته شدند و ارزش آثار ایشان در آینده آشکار شد. معمولاً این آثار تفاوت‌های اساسی با دیگر آثار هم‌عصر خود داشتند و شاید بتوان گفت از زمانه خود جلوتر بودند. به‌عنوان‌مثال هرمان ملویل در زمان حیاتش هرگز طعم شهرت و محبوبیت را نچشید، حال‌آنکه امروز کمتر کسی را می‌توان یافت که شاهکار او «موبی دیک» را نخوانده باشد و هر بچه دبیرستانی که اندکی اهل مطالعه باشد، اسماعیل و کاپیتان ایهب را می‌شناسد. البته والتر تویس درمیان اهالی هنر آمریکا چندان ناشناخته نبوده است. سه تا از شش رمان وی دستمایه ساخت فیلم‌های سینمایی قرارگرفته‌اند. کتاب او بانام «رنگ پول» در سال ۱۹۸۶ مورد اقتباس کارگردان شهیر آمریکایی «مارتین اسکورسیزی» قرار گرفت و فیلمی با همین نام با بازی پل نیومن و تام کروز بر اساس آن ساخته شد. پل نیومن پس از نامزدی‌های متعدد، توانست تنها جایزه اسکارش را برای بازی در نقش اصلی این فیلم کسب کند. موضوع غم‌انگیز اینکه والتر تویس دو ماه قبل از اکران این فیلم درگذشت و نتوانست به تماشای روایتش از پشت دوربین جادویی اسکورسیزی بنشیند. سریال کوتاهی که نزدیک چهل سال بعد از اولین چاپ کتاب «گامبی وزیر» در سال ۲۰۲۰ ساخته شد، باعث شد این اثر دوباره کانون توجهات قرار بگیرد و به چرخه بازار کتاب بازگردد. شاید چیزی که سینماگران را ترغیب می‌کند روایت‌های تویس را به فرم سینمایی بازگو کنند، این باشد که او آن‌قدر ظریف و زیبا به تصویرسازی می‌پردازد که همه‌چیز درمقابل چشم خواننده جان می‌گیرد. تویس به‌خوبی از رنگ‌ها برای پرداخت و جان دادن به شخصیت‌هایش استفاده می‌کند. قرص‌های سبز نماد جستجوی آرامش توسط روح ناآرام الیزابت است و رنگ آبی که تمام دنیای اطراف خانم ویتلی را احاطه کرده، سمبل اندوه عمیق و ناکامی‌های او در زندگی است. در گامبی وزیر حتی آفتاب در شهرهای مختلف یکسان نمی‌تابد و تویس به‌خوبی از عناصر طبیعی برای ایجاد فضاهای روانی مختلف بهره گرفته است. اما وجه تمایز اساسی این کتاب با کتاب‌های دیگر این است که نویسنده در حین خلق یک درام مملو از رنج و شادی و عواطف گوناگون، شما را به تماشای یک بازی می‌نشاند. او تعلیق را از جهان واقعی می‌گیرد و آن را به روی یک صفحه شطرنج منتقل می‌کند و به سربازها و قلعه‌ها جانی دوباره می‌بخشد. گاه با یک حرکت پیش‌بینی‌نشده مهره اسب شما را به هیجان وامی‌دارد و گاه با باز شدن مسیر یک فیل، تمام نقشه‌ها را نقش بر آب می‌کند؛ اما مهره وزیر در این کتاب از اهمیتی ویژه برخوردار است. هرچند در ترجمه اثر سعی کرده‌ام از اسامی مصطلح در زبان فارسی برای مهره‌ها و قواعد شطرنج استفاده کنم، ذکر یک نکته ضروری به نظر می‌رسد. متأسفانه به دلیل تفاوتی که در نام‌گذاری مهره‌های شطرنج بین زبان انگلیسی و فارسی وجود دارد، ایهام پنهان در این مهره اسرارآمیز برای خواننده ایرانی ممکن است اندکی مبهم باقی بماند. در زبان انگلیسی مهره معادل وزیر «ملکه» نام دارد. ملکه در حین اینکه بیشترین قدرت و ارزش را در میان تمام مهره‌ها داراست، تنها مهره مؤنث در صفحه شطرنج است و استعاره از ظهور یک زن قدرتمند در دنیای مردانه رقابت شطرنج است؛ بنابراین عنوان صحیح‌تر کتاب نیز، گامبی ملکه (گامبی وزیر) –نام گشایشی در شطرنج و هم استعاره از قهرمان زن داستان- است. حال تصمیم‌گیری در مورد چرایی تعیین نام وزیر بر روی این مهره در زبان فارسی، به عهده اهل‌فن است. بدیهی است که بسیاری از خوانندگان بعد از تماشای سریال مذکور علاقه‌مند به خواندن این اثر شده‌اند. کتاب نگاه عمیق‌تری به مسائل روانی، اجتماعی، اعتیاد، شهرت و دنیای شطرنج حرفه‌ای دارد که در سریال کمتر به آن‌ها پرداخته شده است. طبیعتاً دنیای ذهنی شخصیت‌های داستان کمتر در مدیوم سینما قابل بازگویی است. همچنین داشتن تفاوت‌های اساسی در وقایع مختلف و روند داستان در مقایسه با سریال، خواندن آن را عاری از لطف نمی‌کند.

درباره نویسنده

والتر تویس (Walter Tevis‎؛ ۲۸ فوریه ۱۹۲۸ – ۸ اوت ۱۹۸۴) رمان‌نویس و نویسندهٔ داستان کوتاه اهل ایالات متحده آمریکا بود. وی در سال ۱۹۲۸ در سانفرانسیسکو متولد شد. در یازده‌سالگی به همراه خانوادهٔ خود به کنتاکی نقل‌مکان کرد. در آنجا، بازی بیلیارد را یادگرفت و به داستان‌های علمی‌تخیلی علاقه‌مند شد. در هفده‌سالگی به خدمت نیروی دریایی درآمد و پس از خدمت، در دانشگاه کنتاکی مشغول به تحصیل شد. وی مدرک کارشناسی و کارشناسی‌ارشد خود را در رشتهٔ ادبیات انگلیسی از این دانشگاه دریافت کرد و پس از فارغ‌التحصیلی، به تدریس در دبیرستان پرداخت. در همین دوره از زندگی خود، دست به نوشتن داستان‌های کوتاهی زد که در نشریات مختلف به چاپ می‌رسیدند. بیلیاردباز، اولین رمان وی، در سال ۱۹۵۹ و پس از آن، رمان مردی که به زمین سقوط کرد در سال ۱۹۶۳ چاپ شد. او چهارده سال به تدریس ادبیات انگلیسی و نویسندگی خلاق در دانشگاه اوهایو پرداخت. در سال ۱۹۷۸ تدریس در دانشگاه را رها کرد و به نیویورک رفت تا به نوشتن ادامه دهد. در آنجا، مجموعه‌داستانی به نام دور از خانه (۱۹۸۱) و چهار رمان دیگر نوشت: مرغ مینا (۱۹۸۰)، قدم‌های خورشید (۱۹۸۳)، حرکت اول ملکه (۱۹۸۳) و رنگ پول (۱۹۸۴). ماجرای رنگ پول در واقع ادامهٔ ماجرای بیلیاردباز است و شخصیت‌های آن نیز همان شخصیت‌ها هستند.